‘महाराष्ट्र राज्य स्थापना महोत्सव मुद्रा’ ऐतिहासिक क्षणाचा अनमोल ठेवा

 

नागपूर : १ मे १९६० हा महाराष्ट्रातील सर्वांसाठी आनंदाचा दिवस आहे. या दिवशी महाराष्ट्र राज्याची स्थापना झाली आणि भारताच्या नकाशावर 'महाराष्ट्र' स्वतंत्रपणे अस्तित्वात आले. 30 एप्रिल 1960 रोजी मध्यरात्री 12 वाजता भारताचे तत्कालीन पंतप्रधान पंडित जवाहरलाल नेहरू यांनी महाराष्ट्र राज्याचा नकाशा प्रसिद्ध करून महाराष्ट्र राज्याच्या स्थापनेची घोषणा केली.पंडितजींनी महाराष्ट्राची मंगलकला यशवंतराव चव्हाण यांच्याकडे सोपवून नव्या महाराष्ट्राचे नेतृत्व सोपवले. हा शुभ मुहूर्त महाराष्ट्रातील जनतेच्या लक्षात राहावा या उद्देशाने ‘महाराष्ट्र राज्य स्थापना महोत्सव मुद्रा’ प्रकाशित करण्यात आली.

 

1 मे 1960 रोजी स्थापना दिनाच्या उद्घाटन समारंभात उपस्थित सर्व मान्यवरांना महाराष्ट्र राज्य फाउंडेशन फेस्टिव्हल " नाणे" भेट म्हणून देण्यात आले. तसेच हे चलन नंतर महाराष्ट्र शासनाच्या सर्व कर्मचाऱ्यांना वाटण्यात आले. हे चलन सोने, चांदी, तांबे आणि निकेलमध्ये बनवले गेले. पण आज महाराष्ट्राच्या स्थापनेच्या ६३ व्या वर्षात त्या ऐतिहासिक क्षणाची साक्षीदार असलेली ‘राजमुद्रा’ दुर्दैवाने इतिहासजमा झाली आहे.काळाच्या ओघात आणि प्रगतीचा वेग पाहता आर्थिक लाभाच्या लालसेपोटी अनेकांनी एकेकाळी हे राजेशाही नाणे सोनाराच्या भट्टीतील वितळवले. त्यांचे दागिने बनवताना अनेकांना चलनाचे महत्त्व न समजल्यामुळे ते हरवले.

 

 

चंद्रपूरचे ज्येष्ठ नाणकशास्त्रज्ञ आणि अभ्यासक अशोकसिंह ठाकूर यांनी हा अमूल्य ठेवा आपल्या संग्रहात जतन करून ठेवला आहे. 20 वर्षांच्या अखंड संघर्षानंतर आजपर्यंत दुर्मिळ होत चाललेले हे नाणे जतन करण्याचा त्यांनी संकल्प केला आहे. आजपर्यंत त्यांनी 319 राजेशाही शिक्के जमा करून महाराष्ट्राच्या स्थापनेचा ऐतिहासिक वारसा जपला आहे.

 

 

२० वर्षांपूर्वी माझ्या संग्रहात महाराष्ट्र राज्य प्रतिष्ठान महोत्सवाचे चांदीचे चलन होते. कालांतराने मला संदर्भ पुस्तके आणि त्यावरील माहिती मिळाल्यामुळे मला मुद्रणाचे महत्त्व कळले आणि ते माझ्या संग्रहात असल्याचा मला अभिमान वाटला. मग हा अनमोल खजिना माझ्या संग्रहात ठेवण्यासाठी मी उत्कटतेने शोधले. आज माझ्या संग्रहात 319 नाणी आहेत. हे चलन सोने, चांदी आणि निकेलचे बनलेले आहे.पण तरीही मला त्यात सोन्याचे नाणे दिसत नाही. मात्र सरकारी कागदपत्रांमध्ये त्याचा उल्लेख असल्याचे ठाकूर यांनी सांगितले.

 

 

या राजमुद्रेचा पृष्ठभागावर अशोक चक्र कोरलेले असून ही राजमुद्रा गोलाकार आहे. हा राजेशाही शिक्का 'महाराष्ट्र राज्य प्रतिष्ठान महोत्सव' आणि वैशाख 11, 1882, 1 मे 1960 या दिवशी आहे. नाण्याच्या तळाशी 'प्रतिपचंद्र लेखेव वर्धिष्णुर्विश्व वंदिता' आणि 'महाराष्ट्रस्य राज्यस्य मुद्रा भद्राय राजते' असे लिहिलेले आहे.या ओळी छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या राजमुद्रेतून प्रेरित आहेत. महाराष्ट्राच्या स्थापनेच्या सोनेरी क्षणांची आठवण करून देणारे हे केवळ नाणे, चलन नसून एक अमूल्य ठेवा आहे. शासन आणि नागरिकांनीही त्याचे संवर्धन करायला हवे, असे मत ठाकूर यांनी नाणेशास्त्रज्ञ व नाणे संग्राहक म्हणून व्यक्त केले.