बैलपोळा;शेतकऱ्यांचा निसर्गसोहळा कृषी संस्कृतीचे प्रतीक!

 

 (Image Source-Internet)

 

महाराष्ट्रातील शेतीप्रधान संस्कृतीत बैलाचे स्थान अत्यंत महत्त्वाचे आहे. शेतात नांगर ओढणे, पिकाला पाणी देणे, वाहतूक करणे अशा अनेक कामांमध्ये बैल शेतकऱ्याचा खरा सहकारी ठरतो. या बैलाच्या कष्टाचे ऋण मान्य करून दरवर्षी श्रावण महिन्यातील अमावास्येला बैलपोळा (Bailpola) सण साजरा केला जातो.

या दिवशी शेतकरी सकाळपासून बैलांची विशेष साफसफाई करतात.

बैलांना आंघोळ घालून त्यांच्या अंगावर तेल, पिठी, हळद, शेंदूर लावला जातो.

शिंगांना रंगीत कापड, झुल, गोंडे, मोरपीस आणि रंगीत रंगांनी सजवले जाते.

गळ्यात नवा घंटा-घुंगरांचा कंठा बांधला जातो.

सायंकाळी शेतकरी गावात मिरवणूक काढून बैलांना पूजा करून ‘पुडी-पिठलं’ खाऊ घालतात.

महिलावर्ग बैलाच्या पायाला औक्षण करून, आरती करून सण साजरा करतो.

 

बैल म्हणजे नंदी – भगवान शिवाचा वाहन. त्यामुळे बैलाची पूजा म्हणजे शिवाची पूजा असे मानले जाते. तसेच या दिवशी ‘पिठोरी अमावस्या’ असल्याने स्त्रिया आपल्या लेकरांच्या दीर्घायुष्य व चांगल्या भवितव्यासाठी व्रत पाळतात.

बैलपोळ्यामुळे शेतकरी आणि त्याच्या पशुधनातील जिव्हाळा प्रकर्षाने दिसून येतो. सणाच्या निमित्ताने शेतकरी एकत्र येतात, आपापसात ऐक्य निर्माण होते. ग्रामीण भागात गजर, मिरवणुका, पारंपरिक खेळ, झांज-पथकं, ढोल-ताशे यामुळे उत्साहाचे वातावरण असते.

पूर्वी प्रत्येक गावात बैलपोळा मोठ्या थाटामाटात होत असे. मात्र आधुनिक शेतीत ट्रॅक्टर व यंत्रसामग्री वाढल्यामुळे बैलांचा वापर कमी झाला आहे. तरीसुद्धा ग्रामीण भागात आजही हा सण श्रद्धा, परंपरा आणि आनंदाने साजरा केला जातो.बैलपोळा हा केवळ शेतकरी व बैलाचा सण नसून तो कष्ट, सहकार्य आणि कृतज्ञतेचा उत्सव आहे. शेतीप्रधान भारताची ही अनोखी परंपरा शतकानुशतकं टिकून आहे आणि भविष्यातही ग्रामीण संस्कृतीत तिचे महत्त्व कायम राहणार आहे.